A ju është ngadalësuar ndonjëherë kompjuteri aq shumë saqë mund të shkoni dhe të bëni nevojën derisa të hapet ndonjë program? Shkaktari mund të jetë spyware.Spyware (lexo. spaj-uer) janë një kategori e programeve kompjuterike të cilat e ngjisin veten në sistemin operativ në mënyrë të lig. Ata mund të thithin tërë fuqinë përpunuese të kompjuterit. Ata janë të dizajnuar të vëzhgojnë zakonet e juaja të internetit, mërzisin me oferta shitëse të padëshiruara ose të gjenerojnë trafik në ueb faqet tyre prezantuese. Sipas disa vlerësimeve, më shumë se dy të tretat e të gjithë kompjuterëve personal janë të infektuar me ndonjë lloj të spyware. Por para se të gjuani nga dritarja kompjuterin tuaj, ndoshta dëshironi të dini pak më shumë për të. Në këtë artikull do të shohim se si spyware depërtojnë në kompjuterët tuaj, çfarë bënë aty dhe si të lirohemi nga ta. Disa njerëz gabimisht ngatërrojnë spyware me viruset kompjuterik. Virusi është copë kodi i dizajnuar për të shumëzuar vetën për sa më shumë herë që e ka të mundshme, duke u shpërndarë kështu prej një kompjuteri në kompjuterët tjerë të kyçur me të. Ai zakonisht ka një ngarkesë e cila mund të dëmtojë fajllat personal ose edhe vetë sistemin operativ. Spyware, në anën tjetër, në përgjithësi nuk është i dizajnuar për të shkaktuar dëme në kompjuter. Spyware përgjithësisht përcaktohet si cilido program i cili hyn në kompjuter pa leje dhe fshihet në sfond derisa bën ndërrime të padëshiruara ndaj eksperiencës suaj prej shfrytëzuesi. Dëmi që e bën është më shumë i veçantë për produktin e misionit të tij primarë, i cili është të ju paraqes reklamime të qëllimshme ose të bëjë shfletuesin e juaj të shfaq faqe të caktuara ose rezultate kërkimi në internet. Për momentin, shumica e spyware programeve kanë cak vetëm sistemin operativ Windows. Disa nga spyware kompani më famëkeqe përfshijnë Gator, Bonzi Buddy, 180 Solutions, DirectRevenue, Cydoor, CoolWebSearch, Xupiter, XXXDial dhe Euniverse. Si depërton spyware në kompjuter? Spyware zakonisht depërton në makinën tuaj për shkak të ndonjë gjëje që keni bërë, sikurse që është klikimi i ndonjë butoni në pop-up dritare, instalimi i ndonjë pakoje softuerike ose pajtimi me shtimin e funksionalitetit për shfletuesin tuaj. Këto aplikacione zakonisht përdorin dinakërinë për të ju bërë që ti instaloni ato, prej mesazheve të rreme të alarmeve sistemore deri te butonat që thonë “cancel” derisa e bëjnë të kundërtën. Më poshtë do të paraqes disa mënyra të përgjithshme përmes të cilave spyware gjen rrugën deri te kompjuteri juaj: Instalim përmes ndonjë platforme softuerike – Disa aplikacione – e veçanërisht peer-to-peer klientët ndarës (programet për shkëmbim të fajllave) – do të instalojnë spyware si pjesë e instalimit të tyre standard. Nëse nuk e lexoni me kujdes listën instaluese, mund të mos vëreni se do të merrni më shumë se aplikacionin fajll-ndarës që dëshironi të instaloni. Kjo është veçanërisht e vërtetë për versionet “free” që reklamohen si alternativë ndaj softuerit që duhet blerë. Pra, nuk çorba e lirë ti djeg buzët.Shkarkimi anësor – Kjo ndodh kur një ueb faqe ose pop-up dritare automatikisht provon të shkarkojë dhe instaloj spyware në kompjuterin tuaj.Nëse rregullimet e sigurisë i keni të vendosura në nivel të ulët, as që do të merrni dritaren me vërejtje. Shtesat e shfletuesve – Këto janë pjesë të softuerit që shtojnë avancime në shfletuesin tuaj, në formë të toolbar-it, mikut të animuar ose kutisë kërkuese shtesë. Nganjëherë, këto në të vërtetë e bëjnë atë çfarë pohojnë se bëjnë por gjithashtu përfshijnë edhe elemente të spyware si pjesë e marrëveshjes. Ose nganjëherë janë hiq më shumë se vetë spyware të maskuar lehtë. Veçanërisht të papëlqyeshme konsiderohen shtesat e quajtura rrëmbyesit e shfletuesve (ang. browser hijackers) – këto e fusin vetën thellë në makinën tuaj dhe duhet goxha kohë për tu pastruar nga to.Duke u maskuar si anti-spyware – Ky është një nga mashtrimet më të egra në skenë. Ky lloj i softuerit ju bind se është mjet për të detektuar dhe larguar spyware.Pasi të ekzekutoni veglën, ajo ju thotë se kompjuteri juaj është i pastër derisa vetë instalon spyvare shtesë sipas preferencës personale. Çfarë mund të bëjë spyware? Spyware mund të bëjë një numër gjërash pasi të jetë instaluar në kompjuterin tuaj. Më së paku, shumica e spyware do të ekzekutohet si një aplikacion në sfond në momentin kur e nisni kompjuterin tuaj, duke harxhuar RAM dhe fuqi të procesorit. Ata mund të gjenerojnë pop-up reklama të pafundme që e bëjnë shfletuesin tuaj aq të ngadaltë sa që mund të papërdorshëm. Ata mund të rivënë faqen kryesore të shfletuesit për të shfaqur reklamën sa herë që e hapni shfletuesin. Disa spyware ri-drejtojnë kërkimet në internet, duke kontrolluar rezultatet që shfaqen dhe duke e bërë makinën tuaj kërkuese praktikisht të papërdorshme. Ata gjithashtu mund dhe të modifikojnë DLL-të që përdor kompjuteri juaj për tu kyçur në internet, duke shkaktuar dështime gjatë kyçjes që janë të vështira për diagnostikim. Lloje të caktuara mund të modifikojnë rregullimet e internetit ashtu që nëse kyçeni përmes shërbimit dial-up, modemi juaj mund të bëjë thirrje në numra jashtë shtetit, që mund të kushtojë para. Sikurse mysafiri i keq, disa spyware ndryshojnë rregullimet e firewall-it, duke ftuar kështu edhe më shumë pjesë të padëshiruara softueri. Ekzistojnë bile edhe disa forma që janë aq të mençura sa që dinë kur dëshironi të i ç’instaloni nga regjistri i Windows-it dhe ndërprenë mundimet tuaja për të bërë këtë. Poenta e gjithë kësaj nga perspektiva e krijuesit të spyware-it nuk është gjithmonë e qartë. Një nga arsyet për të cilat përdoret është të mbush me ueb trafik statistikat e reklamuesit. Nëse mund të detyrojnë kompjuterin tuaj të ju tregojë qindra ose mijëra pop-up reklama dhe rezultate mashtruese të kërkimeve, ato mund të mbahen në përgjegjësi për shfaqjen e të njëjtës reklamë gjithnjë nga e para. Dhe secilën herë që do të klikon reklamën aksidentalisht, ata mund të numërojnë se ndokush është duke shfaqur interes për të reklamuar produktin. Një nga përdorimet e spyware është të vjedhë kredi për futje. Faqet më të mëdha tregtare si Amazon dhe eBay ofrojnë kredit për ueb faqet që me sukses ridrejton trafik tek faqet e artikujve të tyre. Spyware aplikacionet e caktuara pushtojnë kërkesat e juaja për vështrimin e faqeve si Amazon dhe eBay dhe pastaj marrin kredi për dërgimin tuaj atje. Ligjshmëria Njëri mund të parashtrojë pyetjen se a është legal instalimi i softuerit i cili është i vështirë për tu larguar bile edhe pa lejen e shfrytëzuesit? Natyrisht se jo. Në vende të ndryshme të botës është krijuar legjislatura e duhur që në mënyrë të qartë ndalon spyware, duke përfshirë edhe Aktin e Kontrollit të Spyware në Utah (SHBA) dhe Aktin e Mbrojtjes së Konsumatorit nga Spyware Kompjuterik në Kaliforni (SHBA). Ekzistojnë edhe aktet e përgjithshme të cilat ndalojnë instalimin e softuerit të paautorizuar. Pra si mund të mbrojmë vetën nga spyware, dhe çfarë mund të bëni nëse mendoni se keni spyware në kompjuterin tuaj? Më poshtë keni disa sugjerime. Përdorni skaner për spyware Ekzistojnë disa aplikacione për zbulim dhe heqje të besueshme të spyware, duke përfshirë Ad-aware, Spybot dhe Microsoft AntiSpyware. Të tri këto punojnë sikurse softueri anti-virus dhe mund të sigurojnë mbrojtje dhe zbulim aktiv. Këto gjithashtu do të zbulojnë cookies të internetit dhe të ju tregojnë se në cilat faqe referojnë ato. Ndonjëherë pasi të keni zbuluar spyware në kompjuterin tuaj, mund të kërkohet ekzekutimi i instruksioneve të veçanta për ti larguar ato. Përdorni bllokues të pop-up dritareve Shumë nga shfletuesit modern, duke përfshirë Internet Explorer dhe Mozilla Firefox, posedojnë aftësinë e bllokimit të gjitha ueb faqeve nga shërbimi me pop-up dritare të Windows-it. Ky funksion mund të konfigurohet të jetë i aktivizuar gjatë tërë kohës ose të ju alarmojë sa herë që një faqe tenton të ngrit një dritare të re. Ai gjithashtu mund të ju tregojë edhe prej kah vjen pop-up dhe në mënyrë selektive të lejoni dritare nga burimet e besueshme. Gjymtimi i Active-X Shumica e shfletuesve kanë rregullime të sigurisë në preferencat e tyre të cilat ju lejojnë të specifikoni cilat veprime nga cilat ueb faqe mund të ekzekutohen në kompjuterin tuaj. Për shkak se shumë spyware aplikacione keqpërdorin një kod special në Windows i quajtur Active-X, nuk është ide e keqe që thjesht të gjymtoni Active-X në shfletuesin tuaj. Vëni re që nëse e bëni këtë, gjithashtu do të pamundësoni ekzekutimin e Active-X kodeve që janë legjitime, gjë që mund të vështirësoj funksionimin e disa ueb faqeve. Jini të dyshimtë gjatë instalimit të softuerit të ri Në përgjithësi, paguhet të jini të dyshimtë kur një faqe kërkon nga ju të instaloni diçka në kompjuterin tuaj. Nëse nuk është ndonjë plug-in që njihni, sikurse Flash, QuickTime ose freskim i makinës Java, veprimi më i sigurt do të ishte mospranimi i instalimit të komponentëve të reja përveç nëse keni ndonjë arsye të veçantë për të ju besuar. Ueb faqet moderne janë mjaft të sofistikuara të vendosin shumicën e funksionalitetit brenda vetë ueb faqes dhe të kërkojnë vetëm minimumin e mundshëm të komponentëve anësore. Veç kësaj, kur nuk dëm nëse së pari refuzojmë instalimin dhe analizojmë së pari aplikacionin mos është gjë i dëmshëm. Një faqe e besueshme gjithmonë do të ju jepte mundësinë të ktheheni prapa dhe të shkarkoni komponentët e duhura në cilëndo kohë. Përdorni “X” për të mbyllur pop-up dritaret Mësoni se si duken porositë sistemore të kompjuterit ashtu që të mund të dalloni dritaret mashtruese. Zakonisht është fare lehtë të tregohet dallimi pasi të keni mësuar dukjen e alarmeve të zakonshme të sistemit. Rini larg nga butonat mashtrues si “No thanks”, dhe mësohuni të përdorni ikonën “X” për të mbyllur dritaret. Ose për të qenë më të sigurt përdorni kombinimin e tasteve Alt+F4.